Berriak

Irailean, EHUk Donostian antolatutako 42. Udako Ikastaroetan, euskal gastronomiak gaur egun dituen erronkak aztertu ziren. Ekitaldiaren amaieran egin zen mahai-inguruan, bai adituek eta baita parte-hartzaileek ere adostu zuten beharrezkoa zela aholkulari profesionalen sare bat eraikitzea, gastronomian ekintzaile diren gazteei laguntzeko; honela, etorkizun eta arrakasta handiko proiektuak bermatzen saiatzeko. Hitzorduaren anfitrioia Mantala Basque Gastronomy izanda, lekukoa hartu zuen. EHUko Udako Ikastaroen egungo edizioak 152 ponentzia inspiratzaile eskaini zituen, gure gizarteak gaur egun dituen erronkei aurre egiteko aukerak plazaratuz. Aurten, besteak beste, gai hauek nabarmendu ziren: ekonomia sozial eraldatzailearen garrantzia, gazteen protagonismoa zein boterea eta haien garapen profesionala. Iraunkortasuna, etorkizuna eta etorkizuneko proiektuen bultzada izan ziren, besteak beste, emandako ikasgaien ardatz nagusiak.Testuinguru horretan, Basque Culinary Center eta Mantala Basque Gastronomy-ren eskutik, iraileko lehen astean, euskal gastronomiaren inguruko hainbat eragile bildu ziren Donostian. Bertan, Euskadiko gastronomiaren garapen jasangarria, honen erronkak eta aukerak ardatz izan ziren topaketa partizipativo eta aberasgarri batean. Komunitate ahaltsuago bat sortzeari, lurraldean oinarritutako bikaintasunari eta etorkizun orekatuagoa bilatzeari dagokionez dauden erronkei buruz eztabaidatzeko gune ezin hobea.   Hainbat gai landu ziren jardunaldian, hala nola, gizarte berrietako elikadura-subiranotasuna eta gaur egungo hornidura eta kontsumo moduak. Euskal Autonomia Erkidegoko jatetxeek eta elikadurak eboluzio logiko eta zuzena izateko beharrezkoak diren mugarriei buruz hitz egin zen, eta, horrez gain, berrezarpen horren eta landa-eremuaren garapenaren arteko kohesio handiagoaren beharrari buruz. Alde horretatik, gastronomiako eragile sozial eta aktibo nagusien lankidetza sustatzearen balioa izan zen gai eztabaidatuenetako bat. Bittor Oroz, Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Politikako sailburuordeak, azpimarratu zuen garrantzitsua dela taldean lan egitea eta elkarrekin arraunean aritzea, batasun handiagoa lortzeko eta baliabideak hobeto egituratu eta banatzeko. Bestalde, Joxe Mari Aizegak, Basque Culinary Centerreko zuzendari nagusiak, gazteenei laguntzeko premia larria azaldu zuen. Helburua gastronomian diharduten ordezkarien arteko komunikazio-bideak indartzea izanik. Pedro Subijana eta Aitor Arregui bezalako erreferentziako profesionalek bat egin zuten etorkizun iraunkor eta orekatuagoa lortzeko bideari buruz: aldaketa keinu txikiek, gazteen asmoek eta “jarrera eta ikuspegi pertsonal positiboak” ekarriko dutela esan zuten. Ikuspegi hori, K5 upeltegiko zuzendari den Amaia Arguiñanoren arabera, berrikuntzaren eta tradizioaren arteko orekan oinarritu beharko litzateke. Etorkizuna iraganean oin bat edukita pentsatzea, alegia.Era berean, Jakoba Errekondok, paisajista eta agronomoak, kultura eta lurraren arteko harremana aipatu zuen. “Tradizioaren kulturizazioa eta hau orainera egokitzeko beharra” kontzeptua indartzearen balioaz hitz egin zuen. Lehen sektorean belaunaldi-errelebo natural eta logikoa ahalbideratuko duten nekazaritzako produktuen prezio justuak bermatzeko interes orokorra nabarmendu zuen. Haren hitzetan, hau behar du izan “kontsumitzeko eta ekoizteko modu berriei aurre egiteko modu bakarra dela”. Belaunaldien arteko kohesioa eta jakintzen transmisioa lantzeko garrantzia izan zen ekitaldiari amaiera eman zion mahai-inguruan sortu zen proposamenaren abiapuntua. Plaza horretan, ikuspegi holistikoaren bidez, gaur egungo iritziak eta ideiak partekatu ziren, betiere Euskal Herrian bizi den egoera kontuan hartuta. Adituak eta parte-hartzaileak ados egon ziren gure lurraldeko gastronomiaren inguruko ezagutza zabala behar bezala partekatzeko aholkulari sare bat eraikitzeko beharrarekin. Bat etorri ziren, jakintza horiek gazteei transmititzean dagoela gakoa; haiek arriskuak hartu eta ondarea zabaltzeko asmoa baitute. Horrela, gazte ekintzaile horien zerbitzura dauden profesionalen lehen sarea sortzeko grina piztu zen. Laguntza eta aholkularitza espezializatua behar duten proiektuei bultzada bat emateko plataforma bat.Gauzak horrela, gastronomiaren pertzepzio zabal eta estrategikoagoa proposatzen duen horizontera bideratzen da begirada. Eremua, ekologia eta tokiko kontsumoa berriz konektatzearen balioa onartzen da. Eta beharrezkoa da gazteenen planak bultzatzea. Horregatik guztiagatik, bideratzaile-sare bat eratzeko asmoa zentzua hartuz joan zen, eta ikastaro honetan parte hartu zuten eragile guztiak ados egon ziren ideia ezinhobea zelakoan. Zalantzarik gabe, beharrezkoa da ekintzaileak laguntzeko sistema bat sortzea. Aholku eta laguntza ematearekin batera, ekosistema gastronomikoaren garapen egokia eta bilakaera iraunkorra bermatzeko.Beraz, ikastaroaren bultzatzaile eta euskal gastronomiarekin lotutako proiektu berritzaileen garapenaren bermatzaile gisa, MANTALA Basque Gastronomy-k eta Basque Culinary Center-rek, bizigarri berriei eta haien helburuei euskarria emateko egitura eta plataforma bat eraikitzen hasiko dira. Beti, etorkizun sozial itxaropentsuagoa eta ekosistema gastronomiko kohesionatuagoa lortzeko intentzioarekin. Bakarrik azkarrago joan gaitezkelako, baina elkarrekin beti urrunago iritsiko garelako. Misio berria abian da dagoeneko eta lankidetzan oinarritutako etorkizun itxaropentsu horretaranzko lehen urratsak ematen hasiak gara.

Mahaia Kolektiboko hamabi sukaldeburuek menu zirarragarri bat prestatu zuten euskal sukaldaritzari omenaldia egin zitzaion gau-ekitaldi berezi batean. Gastronomia eta kultura, tradizioa eta sustraiak, nortasuna eta bilakaera. Kontzeptu hauen inguruan garatu zen 150 gonbidatu baino gehiago txunditu zituen Mahaia Kolektiboaren sukaldaritza-proposamena, Madrileko Genoa kaleko Klub Finantzarioan ospatutako gala-afarian. Topaketak gastronomiaren mugak gainditu zituen, ikusten denaren haratago dagoena eta euskal gastronomia onenaren parte den guzti hori aztertu ahal izateko. Eraldatu eta metamorfoseatu egiten den gastronomia bat alegia, hura landu eta moldatzen dutenen begirada berriei esker; kasu honetan, Mahaia Kolektiboaren izenean bertan zeuden hamabi sukaldarien eskutik.Talde bikain hau ondorengo sukaldariek osatu zuten: Paul Arrillaga, 'Zazpi'-tik; Gorka Txapartegi, 'Alameda'-tik; Roberto Ruiz, 'HIKA'-tik; Pili Manterola, 'Iribar'-etik; Pablo Loureiro, 'Casa Urola'-tik; Jon Ayala, 'Laia Erretegia’-tik; Gorka Rico, ‘Ama’-tik ; Enrique Fleischmann, ‘Bailara’-tik; Juan Carlos Caro, 'Zelai Txiki’-tik; Xabier Gorrotxategi, 'Casa Julián’-etik, Ismael Iglesias ‘Rita’-tik eta Paolo Herranz, 'Elkano Txiki’-tik. Guztiak buru-belarri haritu ziren sukaldean Klub Finantziarioaren anfitrioia den Nino Redruelloren begiradapean eta laguntzarekin.Gozatu ahal izan ziren platerak taldearen filosofiaren isla garbia izan ziren: lurraldea eta hurbileko produktua, eskaintza gastronomiko gaurkotua eta garaikidea sortzeko. Asmo-adierazpen hori argi geratu zen afaldu aurreko koktelean ere: hegaluzea piperradarekin, babarrun-krema beroa Ibarrako piperminarekin, bakailao-kokotxak pil-pilean, txuleta-takoa, ehiza-buñueloa eta tosta usakume-rilletarekin. Aperitibo hau, zuzeneko musikaren erritmoan dastatu ahal izan zena, ‘Zazpi’, ‘Iribar’, ‘Alameda’, ‘Rita’ eta ‘Casa Julián’ jatetxeetako kapitainen esku egon zen.  Ondoren, menua 'Elkano Txiki'ko otarrain salpikoiarekin hasi zen, txangurrua porruarekin eta jengibrearekin jarraitzeko. Bestalde, ‘Alameda’ taldekoek gipuzkoako kostaldera hurbildu zituzten mahaikideak: Kaia zaharra txipiroia, salda iododuna eta abakando eta bakailao-ajoarrieroa aurkeztuz. Gorka Txapartegik, azken jatetxe honetako agintaria denak, gertuko produktuak duen garrantzia azpimarratu zuen, baita hainbat sektore biltzen dituen gastronomiaren inguruan sortzen den komunitatearen balioa ere. Gero, udazkeneko proposamena, Pablo Loureiroren denboraldiaren araberako perretxiko-plater bat izan zen, baratxuri-zoparekin. Eta, ondoren, Jon Ayala haratago joan zen tripaki-zukuarekin lagundutako txuleta dotore bat ateraz. Azkenik, postreetara igaro aurretik, AMA jatetxeko Gorka Rico-k Aralar mendiko Sasi Ardi izeneko ardi autoktonokoaren xolomo gozo bat prestatu zuen. Sukaldean berritzen jarraitzeko, kultura eta tradizioen eragina kontuan hartzearen garrantzia nabarmendu zuen Gorkak. Mendia eta artzaintza gogorarazten zituen plater hau Idiazabal gazta-ogi txiki batekin lagundu zuen.Lehen postrea ere bere eskutik joan zen. Koipea alde batera uzteko, sagar freskagarri bat prestatu zuen, zatika ebakia eta zitriko desberdinen zukuaz injektatua. Euskal lurraldean inspiratutako platera hau ere.Eta amaitzeko, erremate gozoa Juan Carlos Caroren eskutik etorri zen. Batetik, sagar-tarta fin bat egin zuen, ezti-izozki eta intxaur-garrapiñatuarekin; eta, bestetik, txakolin-bonboi bitxi eta gozo batzuk. Carok bere proposamena DNA erabat euskalduna duten hiru produktutan oinarritu zuen: eztia, sagarra eta intxaurrak. Zuzenean platerera eramandako nortasuna. Esperientzia horretan, Basque Wineko taldeak hautatutako ardoak izan ziren lagun. Euskal gastronomiaren ikuspegi berri honen diskurtsoarekin bat zetozen aukerak hautatu ziren: HIKA Txinparta Basque Brut apartsua, Hiruztako txakolina eta Zapiain Bizi-Goxoko izotz-sagardoa, besteak beste. Azken batean, euskal lurraldeari, haren nortasunari eta kulturari balioa eman zion gau inspiratzailea izan zen guztiz. Etorkizunari begira bat, sukaldaritzaren ikuspuntutik. Proposamen horien guztien atzean, lehentasuna ematen zaie hurbileko produktuei, komunitateari eta sortzen duten iraunkortasunari. Gaur egungo euskal sukaldaritza ikusi eta ulertzeko funtsezko oinarriak Mahaia Kolektiboaren aburuz.

Bisubi Fundazioak eta Mantalak antolatuta, Euskal Gastronomiaren Topaketaren bigarren edizioa Bizkaian egin zen. Ekitaldi arrakastatsu hau Euskal Herriko sukaldari, ekoizle, elkarte eta erakundeentzako topaleku bihurtu zen. Esperientzia paregabea eta aberasgarria, gure lurraldeko tradizioari eta gastronomiari balioa emateko. Ekainean ospatu zen “Euskal Gastronomiaren Topaketaren” bigarren edizioa Sukarrietako zelaietan, BBK Klima espazioan, Urdaibain. Aire zabaleko ingurune horretan, euskal sektore gastronomikoko hainbat ordezkari elkartu ziren, ikuspegi berriak trukatzeko eta etorkizun iraunkorrago baterako bidearen inguruko nondik norakoak hausnartzeko. Sukaldaritzaren balio-kateko kideek (sukaldariak, produktoreak, ekintzaileak, industria gastronomikoa eta erakundeak) aurpegiak aurrez-aurre ikusteko aukera izan zuten behingoagatik. Komunitate gastronomikoak indarrak batu zituen eta bere ezagutzak eta ikuspegiak partekatu zituen mahai-inguruetan, tailerretan eta kultur emanaldietan. Gastronomiaren sektoreko 250 profesional inguruk parte hartu zuten ekitaldian, baita festara joatea erabaki zuten ehunka pertsonak ere. https://www.youtube.com/watch?v=E2oYYIFz5T0&embeds_referring_euri=https%3A%2F%2Fmantala.eus%2F&source_ve_path=MjM4NTE&feature=emb_title Iturria: BISUBI FUNDAZIOA Jardunaldiaren lehen zatia hainbat profiletako ponentzien artean egin zen, eta protagonista horien istorioak, ikuspuntuak eta esperientziak ezagutzeko balio izan zuten. Gaur egungo errealitatea eta gizartea, ekonomia eta kultura aldetik etorkizun iraunkorragoa lortzeko bidea hobeto ulertzen saiatzeko testigantzak, hain zuzen ere. Besteak beste, Amaia Arguiñano (BodegaK5), Lara Martin (Bisubi), Lorea Uribarri (BKHG), Julen Baz (Garena), Gorka Txapartegi (Alameda), Edorta Lamo (Arrea), Xabier Zabaleta (Jakitea), Roberto Ruiz (Mahaia), Jone Markaida (Leku Ona) edota Malen Sarasua (Esneki Leartike). Horiek guztiek, lotzen gaituzten zubi komunak eraikitzen saiatu ziren eta sektore gastronomikoko eragileen arteko komunikazioaren garrantzia eta elkarri laguntzeko beharra defendatu zituzten. Eguneko plater nagusia, jakina, , bertan parte hartu zuten guztiek gozatu ahal izan zuten bazkari jendetsua izan zen. Bisubi Fundazioko sukaldariek eta ekoizleek egin zuten, Gipuzkoako eta Arabako sukaldari gonbidatuekin batera, aire zabaleko zelai handi batean. Zorionez, eta iragarpen guztien aurka, eguzkia agertu zen eta eguna giro ezin hobean garatu zen. Euskal kulturaren alorreko artista garrantzitsuek ere hartu zuten parte, hala nola, Amaia Elizaran dantzariak eta Alaia Martín bertsolariak. https://www.youtube.com/watch?v=WS62XJuf8uA&embeds_referring_euri=https%3A%2F%2Fmantala.eus%2F&source_ve_path=MjM4NTE&feature=emb_title Iturria: BISUBI FUNDAZIOA Hainbat su prestatu ziren lurrean, Jokin Salaberri, Xabier Zubiaga, Jon Andoni Martínez (Putxerako Kofradiako kideak) eta Laura Muñoz (Urgorakoa, Araba) babarrunak berain sakramentu guztiekin sukaldatu ahal izateko. Bestalde, Txema Llamosasek (Casa Garras), Aitor Martínezek (Putxerako Kofradia), Jose Mari Aguirrek (La Roca) eta Idoia Bilbaok (talogile) patata-gisatu goxoak prestatu zituzten, baita “putxeran” eta aipatutako suen gainean ere. Sergio Ortiz de Záratek (Zarate) arroza marinel-eran egin zuen sutan, eta Joseba Irustak (Gure Etxea) arrain-parrillada handi batekin ausartu zen. Oscar García Baldeón (Txakoli Simón) eta Xabier Zabaleta (Aratz, Gipuzkoa) izan ziren haragiaren arduradunak: moxala eta behia txingarretan, kasu honetan. Gainera, abangoardiako sukaldaritzako lau pintxo dastatu ziren: Luiscar Sanz (Mugarra), Álvaro Garrido (Mina), Manuel Eduardo Rodríguez (Haritza) eta Josemi Olazabalagaren esku (Aizian). Era berean, Euskal Ogiak, Euskadiko gaztak, Euskal Gozogileak eta Kaitxoko artisau-postreak eta Basque Wine, La Salve, Insalus, Boga Garagardoa eta Laugar Breweryko edariak dastatzeko hainbat puntu ere izan ziren. Bertaratutako jendeak eta feriako parte-hartzaileek beharrezkotzat jo zuten ekitaldia, eta garapen iraunkorraren printzipioak gastronomian sartzearen balioa nabarmendu zuten. Topaketa arrakastatsua izan zen, eta, horri esker, janaria eta elikadura bizimodu dutenek eta janariaren bidez jakintza eta kultura transmititzen duten pertsona guztiei ahotsa emateko plaza ezinhobea suertatu zen. Bejondeizuela!

Sukaldaritza bokazioak eta pasioak markatutako lanbidea da, nahiz eta, zalantzarik gabe, sakrifiziorik ez den falta. Horren lekuko dira euskal sukaldarien larrua apaintzen duten tatuajeak. Sardexkak, kazolak, itsaskiak eta arrainak, baita gilda formako pintxoak edota kanibal estiloan sutan egosten diren sukaldariak ere. Gastronomiarekiko grina profesional askoren gorputzean islatuta geratu da, agian pasioaren eta sakrifizioren arteko konbinazioaren metafora gisa. Artikulu honetan giza mihiseetan egindako lan horietako batzuk jaso ditugu, euskal sukaldaritzako tatuajeen antologia gisa. Oraingoz gutxi batzuk doaz, espero dugu zerrenda eguneratzen joatea. JULEN BAZ (GARENA JATETXEA) Etorkizun handiko euskal sukaldari gazteetako bat, Diman (Bizkaia) dagoen Garena jatetxekoa. Besoetan estilo nahasketa diren askotariko motiboak ditu burezur mexikarrak txisteradun zefalopodoak eta oraintsu egindako Michelin Izarraren ikurra, bere jatetxea horrekin nabarmendu baitute. Hatz koskorretan kartzelako eta kaleko bandetako ohiko tatuajea irudikatzen duen hitz du, baina hizkien ordena aldatuta: OIDO (entzun) dio, ODIO (gorrotoa) beharrean. ¡Oído cocina! NAGORE IRAZUEGI (ARIMA BASQUE GASTRONOMY) Nagore Irazuegi Madrilen euskal sukaldaritzak dituen enbaxadoreetako bat da, Arima jatetxearen buru, Rodrigo García bikotekidearekin batera. Hara eraman dute gure gastronomiaren bertsio lotsagabeena. Kondairak dioenez, eta berriro diogu kondaira dela, arrain onena Madrilen dago. Bisiguak, lupiak, urraburuak… Bada: ez dakigu egiatik zenbat duen, baina badakigu Nagorek besaurrean lorez apaindutako pieza eder bat duela eta ziur Ariman arrain plater bikainak jaten direla. DANI LÓPEZ (KOKOTXA JATETXEA) Dani López Kokotxa jatetxearen buru da, Campanario kalean, Portu kalea zerutik zeharkatzen duen Donostiako txoko ezkutu samar batean. Batzuetan afari zerbitzua amaitzean, taldea topa dezakezu Nautikoaren pasabidean itsasoan sartu-irtena egiten. Batez ere udan, noski, Kantauri itsasoaz ari baikara. Danik zenbait tatuaje ditu besoetan. Lapiko bat astintzeko beharrean noizean behin ohol baten gainean arraunean egiteko erabiltzen dituen beso horietan. SERGIO ORTIZ DE ZARATE (ZARATE JATETXEA) Bizkaitar saltsari tomatea botatzera ausartzen den edonor akabatzeko gai da. Metaforikoki behintzat, Mahaia Kolektiboaren afarietako batean Mantalari aitortu zionez, bere alter egoaren pasarteetako bat baita laster argitaratuko den errezeta komikian. Batean, arrain-hezurra (hizpide ditugun tatuajeetan behin eta berriz agertzen den motiboa), eta bestean, Gabriel Arestiren poeman baten zatia, “Nire aitaren etxea defendituko dut” dioena. Eta gehituko nuke, “Bizkaitar saltsari tomatea botatzen duena hilko dut”. XABIER DÍEZ (XARMA COOK AND CULTURE) Sukaldean leporaino sartuta egoteaz gain, bekainak ere tatuatu ditu. Hitzez hitz, lepoa eta bekainak. Xabier Diez, Aizpea Oihanederrekin batera, Xarma Cook & Culture proiektuaren buru da. Lorea inguruan txingarra piztu zuen eta orain Gros auzoan bere ilargiratze gastronomikoa eskaintzen du. Piper bete bat tatua zezakeen (bere plater izarretako bat), baina, egia esan, gorputzean tatuaje tribalak, hainbat sinbolo eta inskripzioren bat du. EDORTA LAMO (ARREA!) Argazkia: Angello Eloizaga Edorta Lamo hezur-haragizko arte galeria bat da. Tatuaje estiloei dagokienez, lagin eklektikoa. Bere burua Gildaren fededun izendatzen du, erlijioa balitz bezala, eta eskuineko bizepsean tatuatua darama. Euskal gastronomiaren pintxo ikonikoa. Ezkerrean, Jerome Chef Mc Elroy agertzen da, South Park animazio telesail lotsagabeko sukaldaria. Sardexkak, goilarak eta isileko bat, Arrea! Jatete berritik isilka paseatzen dena! Ez da falta basurdea, bere proiektuaren ikonoa; barre algaraka ari dena, agian, ez duelako besaurrea partekatzen eskuineko besoko ehiztariarekin. PAUL ARRILLAGA (ZAZPI SAN TELMO) Bibotetxo bat du Roberto Ruiz Hikako lankideak Fredy Mercury ezizena jartzea ekarri diona. Paul Arrillaga, azken urteotako sukaldari oparoenetako da Donostian. San Telmo Museo berriaren eraikinean dago orain, Urgull mendipean, Zazpi jatetxeak Zuloaga plazara gosez edo, besterik gabe, jateko gogoz bertaratzen den oro gozarazten du. Besaurrean, kanibalen gisa, chef batek bere burua prestatzen du. Agian norberaren bokaziotik ihes egitea zein zaila den adierazten duen metafora bat da. JAVIER VADILLO (KROMATIKO JATETXEA) Cadiztarra, begi bat Barbaten eta bestea Getarian, Gasteizen bizi da. Kromatiko: bere azalaren deskribapena izan liteke, baina Javier Vadillok beste hiru bazkiderekin batera zabaldu zuen jatetxea da, 2020ko uztailean, pandemia betean. Aizto baten tatuajeak besaurreko azala zeharkatzen diola dirudi. Berriz ere, agian, lanbideak irudikatzen duen sukaldaritzako sadomasokismoaren sinboloa, are gehiago gaur egun. Krustazeoek, moluskuek, eta beste itsas izaki batzuek osatzen dituzte bere tatuajeak. Cevicheak eta tartarrak egiteko erabiltzen dituen zomorro berberak MAITE, NORA, DANI ETA DIDAC (LA GRESCA TABERNA) La Grescako taldekideen bihotzek ez dute odolik ponpatzen. Saltsaz beteta daude. Tinta botatzen duten txipiroiak bezalakoak dira. Bi iruindarrek (Maite Casimiro eta Nora López), santandertar batek (Daniel Chamorro) eta bartzelonar batek (Didac Canudas) 2022an Donostiako La Gresca taberna irekitzea erabaki zuten. Maitasun istorio horretan, Basque Culinary Centerrek Kupido lanak egin zituen beste behin ere. Euren bandera produktuarekiko eta sasoiarekiko errespetua da. Logoa bihotz bat da, botilak, arrain-isatsak, orburuak, sardexkak eta garroak dituena. Besoetan tatuatuta daramatena. Denek, batek izan ezik, ukondotik gertu ganba bat nahikoa zela erabaki baitzuen. Testua eta argazkiak: Haritz Rodriguez