1.- Izena:
Jatorrizko Izendapena Arabako Txakolina.
2.- Antzinatasuna, tradizioa, eskarmentua:
Aiara eskualdea mahastien hazkuntzarekin oso lotuta egon da beti. Donemiliaga Kukulako kartularioan agertu diren idatzizko erreferentzien arabera, 987. urtean, Aiarako lurretan ardoa egiteko mahastiak hazten ziren. XIII., XIV. eta XV. mendeetan, eskualde osoan zeuden mahastiak, ordenantza oso protekzionista batzuen babespean. Ordenantza horiek bertako ardo guztia kontsumitu arte beste toki batzuetakoa sartzea eragozten zuten.
XIX. mendearen bukaeran, Aiaran mila hektarea mahasti baino gehiago zeuden. XX. mendearen hasieran, atzerapauso oso handia gertatu zen, oidioaren, filoxeraren eta mildiuaren erasoengatik. Uztak suntsitu zituzten eta inguru horretako mahatsondo ia guztiak desagerrarazi. Txakolin ekoizleen Arabako Txakolina elkartea eskualdean txakolinaren berreskuratzea bultzatzeko sortu zen. Zenbait urtean mahastiak landatu, ardoa egiteko teknikak hobetu eta upategietan ekipamendua ezarri ondoren, kalitatezko produktua egin nahian, Arabako Txakolina jatorrizko deitura onartu zuten.
Geroztik oso bilakaera positiboa izan du. Gaur egun, 52 bazkide dauzka eta azken urteetan mahasti hektareen azalera eta biltzen den mahats kilo kopurua etengabe handitu dira.
3.- Aintzatespenak:
2001eko maiatzean, Eusko Jaurlaritzak Jatorrizko Deitura Babestuaren Araudia (Arabako Txakolina JDB) onartu zuen. Jatorrizko Deituraren Kontseilu Arautzailea araudiaren aplikazioaz eta betetzea zaintzeaz arduratzen da, baita babestutako ardoen kalitatea sustatzeaz eta kontrolatzeaz ere.
4.- Ezaugarriak:
Arabako Txakolina egiteko barietate gomendatuak edo nagusiak hondarrabi zuria (% 90) eta hondarrabi beltza dira. Badira proportzio txikitan erabiltzeko baimendutako beste barietate batzuk, adibidez: petit manseng-a, petit courbu-a, gross manseng-a, riesling-a eta chardonnay-a.
Txakolina ardo garbi eta distiratsua da, kolore hori hits berdexkaren eta lasto-kolorekoaren artean dauka eta karboniko natural pixka bat. Usain intentsitate ertaina dauka; fruta ukituak nagusi dira eta lore zein landare ukitu pixka bat dauka. Zapore freskoa, bizia eta pixka bat garratza dauka. Zapore nahiko iraunkorra dauka, eta baliteke bukaeran garratz puntu bat nabaritzea, barietate horren ezaugarria baita.
5.- Ekoizpen eremua:
Jatorrizko deitura Aiara eskualdera geografikoki mugatuta dago. Aiara Arabako iparraldeko bost udalerrik osatzen dute (Aiara, Artziniega, Amurrio, Laudio eta Okondok) eta aukeratutako mahatsondo autoktono barietateak bertako klima atlantiarrera ezin hobeto egokitzen dira.
Gune erdisakonetako lurretan hazten dira. Lur horietan produkzioaren eta kalitatearen arteko oreka bilatzen da eta eremu gehienak kareharrizkoak dira. Mahastiak 42-43 º iparraldeko latitudean kokatuta daude eta Ozeano Atlantikoaren eragin handia daukate. Tratamendu guztiak Ekoizpen Sistema Integratuaren bidez arautu eta kontrolatzen dira. Une honetan, jatorrizko deituran 75 mahasti daude erregistratuta (nahiz eta horietako 25 oraindik ez dauden ekoizpen fasean) eta 2010. urtea baino lehen beste 50 ha landatzeko asmoa dago.
