1.- Izena:
Erbia / Lepus sp.
2.- Ezaugarriak:
Lagomorfoa da, gorputz laua dauka, atzeko hanka luzeak, belarri luzeak eta mugikorrak eta buztan motza.Untxia baino handiagoa da, isats zuri-beltza dauka, atzeko gorputz-adarrak eta belarriak untxiarenak baino luzeagoak dira, eta belarri puntak beltzak ditu. Ilajea arrea edo arre-grisaxka da eta, sabelaldean, zuria.
Iberiar Penintsulan hiru erbi espezie daude: europarra (Lepus europaeus), iberiarra (Lepus granatensis) eta Piornaleko erbia (Lepus castroviejoi). Euskal Herrian erbi europarrak eta iberiarrak daude: lehena, handiena da (3,7 kiloko batez besteko pisua) eta, bigarrena, txikiena (gutxitan gainditzen du 3 kiloko pisua). Gainera, iberiarrak aurreko hanken gainean orban zuri nabarmena izaten du.
Erbia animalia belarjalea da; belarkiak, haziak, baiak, ernamuinak eta zurezko azalak jaten ditu (bereziki neguan). Bakartia eta gautarra da, eguneko zati handi bat landarediaren arteko sakonune batean etzanda ematen du baina, ezerk gogaituz eginez gero, alde egiten du. Bere defentsa onenak mimetismoa eta norabide aldakorreko lasterketa azkarra dira.
Araldia otsailetik azarora bitartekoa izaten da, baina martxoan eta apirilean ere tarteka izaten du.Emeak estali aurretik gorteiatu egiten dituzte eta arren artean borrokak sortu ohi dira. Eme gehienak otsail-apirila eta ekain-uztaila aldean ernaltzen dira. Normalean, urteko 3-4 kumaldi dituzte. Horietako bakoitzean 1-3 erbikume izaten dituzte, 42-44 eguneko ernaldiaren ondoren.Amak titia ematen die eta hilabete betetzen dutenean erabat independenteak izaten dira. Gutxi gorabehera urtebete daukatenean, heldutasun sexualera iristen dira.
3.- Habitata eta kokapena:
Eremu irekietan bizi dira, 1.700 metroko altuerarainokoetan, esaterako: belardietan, larreetan, nekazaritza lurretan edo sasitza eremuetan eta baso soilduetan.
Hiru erbiek oso kokapen ezberdina daukate. Piornalekoa Kantauri mendilerroko mendebaldean bakarrik dago. Erbi europarra penintsularen iparraldean kokatuta dago, Asturias eta Katalunia artean, Ebro bailara definitzen duen lerrotik gora. Euskal Herrian, eremu ipartarrenetako gune zabaletatik desagertu da. Gaur egungo datuen arabera, hauek dira desagertzeko arrazoiak: pestizida eta ongarrien erabilera handia, tokiko presio zinegetiko handiegia eta landazabaleko paisaien ordez konifero exotikoen soroak jarri izana.
Araban, europarra inguru askotan dago eta Arabako Lautadatik behera erbi iberiarrarekin batera bizi da. Iberiarra Mallorcan eta Iberiar penintsula ia osoan dago, Kantauri isurialdean, Katalunian eta Ebro bailararen iparraldera kokatutako Burgosko, Nafarroako, Aragoiko eta Kataluniako lurretan izan ezik.
4.- Ehiza:
Erbiak ehizatzeko modu asko daude, baina euskal modu ohikoena arrasto-txakurrak erabiltzea da. Bizkaian eta Gipuzkoan, horretarako baimen berezia behar da. Araban ibilizko bakar-ehiza ere egiten dute. Normalean, beste espezie batzuk, adibidez eper gorria, harrapatzeko ehizaldietan hil ohi dituzte.
Altuera txikian hegan egiten duen falkoneriako parte da eta lautadan zein Nafarroako gune batzuetan galgoen laguntzaz ehizatzen dituzte. Ehiza garaia, oro har, urritik urtarrilera bitartekoa da; Araban, aldiz, azarotik urtarrilera bitartekoa.
5.- Sukaldaritza interesa:
Erbiaren haragia iluna eta zapore handikoa da. Belar usaintsuen artean hazi diren erbiak estimatuagoak dira. Sei hilabete dituzten arte, erbikume deitzen zaie. Horiek askoz ere preziatuagoak dira, haragi samurragoa daukatelako. Bestalde, helduek baino belarri hauskorragoak dauzkate, ilaje lisoagoa eta hortz zuriak.
Animalia ehizatu berria baldin bada, 3 edo 4 egunean hankaz behera zintzilik uzten da, larrutu gabe. Odola eta gibela aprobetxatuz prestatzen da eta belar usaintsuekin usaingozatzen.
E R R E Z E T A
ERBIA BERE SALTSAN
Lau pertsonentzako osagaiak
800 gr erbi-haragi, 200 gr tipul, 100 gr azenario,
4 gr baratxuri, 1 L ardo beltz, 200 ml haragi-salda,
25 gr irin, 100 gr urdai, 18 gr jerez-ozpin,
piperbeltza, ezkai-adarrak, gatza eta oliba-olioa.
Osagarriak:
Bakoitzaren gustu eta irudimenari.
Elaborazioa
- Erbia garbitu, gehitu ozpina tripan, odola errazago ateratzeko, eta gorde gibelarekin batera.
- 100 gr tipula eta azenarioa zuritu eta lau zatitan moztu.
- Aurreko gauean, erbia zatitan moztu eta ontzi batean jarri, ardo beltza, moztutako tipula, azenarioa, ezkai adarra, piperbeltza eta gatzarekin batera.
- Hurrengo egunean, urdaia dadotan moztu eta kazola batean gorritu koipea askatu arte, orduan kazolatik atera.
- Ontzian dauden erbi-zatiak xukatu eta kazolara gehitu.
- Urdaiak askatu duen koipearekin zatiak bi aldeetatik gorritu eta kazolatik atera.
- Gainerako tipula brunoise eran moztu eta kazolara gehitu.
- Kolorea hartzen hasten denean, irina gehitu, ondo nahastu eta erbi-zatiak berriro ere kazolara gehitu.
- Adoboaren ardoa xukatu eta gehitu kazolara.
- Baratxuriak zuritu, erditik moztu eta ardoarekin batera gehitu.
- Haragi-salda gehitu eta sukaldatzen utzi su ertainean 90 minutuz.
- Bitartean, gibela egosi, eta birrindu almaiz batean.
- Salda pixka bat aurretik lortutako odolari eta nahastu gibelarekin.
- Egosketaren erdian, gehitu odola eta gibela.
- Kazola sutatik atera eta erbia zerbitzatu, saldarekin batera.
