Mapa Gastronomikoa

Mungiako taloa

Gozogintza — Plentzia-Mungia

1.- Izena:

Mungiako taloa.

2.- Antzinatasuna, tradizioa, eskarmentua:

Artoa XVI. mendean iritsi den Ameriketatik Euskal Herrira, baina denbora pixka bat igaro zen artoa hazteko ohitura zabaldu eta kontsumoa landa eremuko herritarren oinarrizko elikagai bihurtzeraino handitu zen arte.

Bizkaiko eskualde batzuetan ohikoa da artaburuak harrizko labe tradizionaletan erretzea. Prozesu horrek arto-irinez egindako produktuei zapore eta ukitu berezia ematen dizkie.

Artaburuak erretakoan, aletu eta ale horiek errota hidraulikoetara eramaten dira. Iraganean, Asua eta Butroe ibaien ertzetan, ehundik gora irin errota izan ziren eta eremu horretako ekonomiarako berebiziko garrantzia izan zuten. Hala, gaur egun, martxan dauden errota gehien eta kontserbarako instalazio zahar gehien dauzkan euskal eremua da.

Arto-irina janaria laguntzeko erabiltzen da, oro har, talo izeneko opil bat eginda. Gaur egun, etxe batzuetan taloak egiten jarraitzen dute, baina bereziki festa eta herri azoketan jaten ditugu, modu tradizionalean landutako txerrikiez lagunduta.

3.- Aintzatespenak:

Mungiako taloa Slow Food mugimenduaren Zaporearen Kutxa nazioarteko katalogoan jasota dago, Baluarte gisa aitortua. Izendapen hori bai animalia arraza eta landare barietate autoktonoak, bai ekoizpen teknika zaharrak, produktu bikainak eta horiek egiten diren tokiak babesteko proiektu zehatzei ematen zaie.

4.- Ezaugarriak:

Taloa Mungia inguruan eta Bizkaiko beste eskualde mugakide batzuetan lantzen diren bertako hainbat arto barietateren irinarekin egindako opila da (barietate horiek Nekazaritza Ikerketarako Espainiako Institutuan jasota daude). Tokiko barietate horien ezaugarri nagusiak hauek dira: aleak txikiak dira, bizi-ziklo laburra daukate eta babarrunekin batera hazi ohi dira, haien euskarri gisa erabilita. Artaburuak txikiak eta oso trinkoak izan ohi dira eta aleek, ehotzerakoan, arrasto txikia uzten dute.

Artaburuak, eho baino lehen, leku fresko eta aireztatuetan gorde ohi dira. Hala ere, eremu horretan, artaburuak bildu bezain laster lehortu edo erretzen zituzten. Horretarako, berariaz eraikitako harrizko labe batean sartzen zituzten, aletu gabe.

Artoa erretakoan, aletu eta errotara eramaten da. Ehoketaren ondorioz, kalitate bikaineko irina sortzen da, ohi baino finagoa. Horrela, taloa jateko atseginagoa da eta zapore berezia dauka.

Taloa egiteko, irina ur epelarekin eta gatzarekin nahasten da, masa homogeneo bat sortzeko. Masa horrekin, lau bat milimetroko lodierako eta 12-20 cm-ko diametroko opilak egiten dira. Ondoren, plantxa bero batean erretzen dira, bi aldeetatik.

5.- Osagaiak:

Arto errearen irina, ur epela eta gatza.

6.- Ekoizpen eremua:

Taloa Euskal Herri osoko elikagai tradizionala da. Artoa erreta eta ondoren ehota lortzen den irin barietate hau Mungialdekoa, Txorierri bailarakoa eta Bizkaiko beste eskualde mugakide batzuetakoa da berez.

7.- Gaur egungo ekoizpena:

Taloa, eskasia garaitan landa inguruetako herritar gehienen elikagai izandakoa, herri jaietan egiten eta dastatzen den jaki goxoa izatera pasatu da. Taloa egiteko erabiltzen den arto errearen irina elikagai dendetan eta eremu horretako azoketan eta merkatuetan aurki daiteke eta, bereziki, arto-irina lantzen duten errotetan.

Gaur egun, Mungialdea eta Txorierri eskualdeetako hiru ekoizle-artisau txikik Baluarte proiektuan parte hartzen dute, tradiziozko arto errearen irina berreskuratzeko lanetan. Urteko arto-irin ekoizpena zehaztea zaila da, baina, zenbait kalkuluren arabera, 4.000-5.000 kg ekoizten dira.

Bestelako produktuak