1.- Izena:
Txoloma / Columba oenas.
2.- Deskribapena eta ezaugarriak:
Pagausoaren antzeko usoa da, baina hura baino txikiagoa da (30-33 cm), hegan azkarrago eta zuzenago egiten du (bitarte horretan, isats txikiagoa daukala ematen du) eta lumadi ilunagoa dauka, inolako marka zuririk gabekoa. Helduek lepoan kolore metaliko berdexka duen orban bereizgarri bat daukate; gazteek, berriz, ez.
Lurrean jaten du: sustraiak, aleak, belarrak eta ornogaberen bat. Negupasan, ezkurrak jaten ditu nagusiki.
Zuhaitzetako zuloetan, haitzetan eta hondakinetan egiten ditu kumeak, urtean bizpahiru aldiz. Bi arrautza erruten ditu eta aitak zein amak txitatzen dituzte, 16-18 egunez. Kumeak nidikolak dira.
3.- Habitata eta kokapena:
Zuhaitz zaharrak dauden baso inguruetan, ibar-basoetan eta basotxoetan askotan egoten dira. Eremu irekietan ere egoten dira, adibidez: soroetan eta larreetan. Janleku gisa erabiltzen dituzte eremu horiek.
Espezie horren demografia nabarmen murrizten ari da, Europako kokapen eremu osoan. Euskal Autonomia Erkidegoari dagokionez, Bizkaian eta Gipuzkoan ez dago ia batere txolomarik eta, Araban, gutxi. Edozein kasutan, migrazio garaian gehiago egoten dira.
Abuztuaren bukaeratik azarora bitartean, Europako hegoalde, erdialde eta iparraldeko txoloma taldeak igarotzen dira, bakarrik edo pagausoekin batera, penintsulako hego-mendebaldera negua pasatzera doazenean. Kontrapasa edo eztei-aurreko migrazioa otsailean eta martxoan izaten da, baina ez da hain agerikoa. Iberiar Penintsulan dagoen populazio habiagile eskasa egonekoa da.
4.- Ehiza:
Euskal Herrian, ehizatzen den txoloma kopurua txikia da, pagausoarenakin alderatuta. Postu finkotik ehizatzen dituzte, migrazio garaian, edo penintsula hego-mendebaldeko etzalekuetarako eta janlekuetarako pase eremuetan, baita txabolatik (abatarekin) eta ibilizko bakar-ehizan ere. Ehiza garaia urritik urtarrilera bitartekoa da.
5.- Sukaldaritza interesa:
Gaur egun, Euskal Herrian uso gutxi kontsumitzen dira eta zaila da merkatuetan aurkitzea. Uso gazteenak zeintzuk diren bereizteko, kontuan izan behar dugu hankek ez dutela ezkatarik eduki behar eta ukitu leun eta malgua izan behar dutela. Gainera, larruak tonu arrosak izan behar ditu.
Usoak txikiak direnez, ez dira bero handia isurtzen duten iturrietan zuzenean jarri behar; hau da, ez plantxan, ez txingarretan.
Aldiz, espezieekin eta barazkiekin gisatuta (adibidez, ehiztari-saltsan), eskabetxean, erreta, saltsan edo erregosita ondo geratzen dira.
E R R E Z E T A
TXOLOMA GISATUAK
Lau pertsonentzako osagaiak
2 txoloma, 300 gr tipul, 300 gr azenario,
400 gr ilar, 15 gr baratxuri, 100 ml ardo zuri,
500 ml haragi-salda, 1 ezkai-adar, 2 ereinotz-hosto,
intxaur muskatua, piperbeltza, gatza eta oliba-olioa.
Osagarriak:
Bakoitzaren gustu eta irudimenari.
Elaborazioa
- Usoak bridatu, hankak eta paparrak elkartuz.
- Garbitu eta moztu barazkiak brunoisean.
- Gehitu olioa kazola batera eta urreztatu usoak.
- Behin urreztatuta, gehitu tipula, baratxuria, azenarioa, ilarrak, ezkai adarra eta ereinotz-hostoak eta utzi erregosten.
- Ondu eta intxaur muskatua gehitu.
- Gehitu ardo zuria eta utzi murrizten.
- Alkohola lurrundu ondoren, haragi-salda gehitu eta urarekin luzatu usoak estali arte.
- Utzi egosten su baxuan 90 minutuz, gutxi gorabehera.
- Labana batekin, ziurtatu usoak samurrak direla, eta kendu sutatik.
- Zerbitzatu.
